Đầu năm 2020, UEFA cáo buộc Manchester City vi phạm luật công bằng tài chính (FFP), cố gắng che giấu những khoản lỗ. UEFA cấm Manchester City tham gia các giải đấu châu Âu trong 2 năm tiếp theo. Hơn nữa, Liên đoàn bóng đá Anh cũng đang xem xét áp dụng một số biện pháp với Manchester City trong giải đấu quốc nội. Hoạt động kinh doanh của các câu lạc bộ bóng đá châu Âu chính là một mô hình đại diện cho các công ty chịu lỗ, chấp nhận rủi ro một cách không bền vững để chiếm thị trường và thu lợi nhuận trong dài hạn về sau. Kết cục của các đội bóng thất bại khi cố gắng làm một cú để đời và sự ra đời của luật công bằng tài chính đặt ra một câu hỏi cấp bách: Liệu có nên tạo một “luật công bằng tài chính” ở các thị trường mà cạnh tranh bằng cách chịu lỗ không hồi kết đang diễn ra nảy lửa hơn bao giờ hết?
Để hiểu thấu suốt vấn đề, trước hết, ta cần phải nắm cấu trúc doanh thu của các câu lạc bộ bóng đá, cũng như định giá được một lần lên hạng trị giá bao nhiêu tiền cho câu lạc bộ.
CẤU TRÚC DOANH THU CỦA CÂU LẠC BỘ BÓNG ĐÁ
Nhằm mục đích minh họa, chúng ta sẽ xét cấu trúc doanh thu của một câu lạc bộ thuộc giải Ngoại hạng Anh và “định giá” giá trị của một lần thăng hạng từ Giải hạng Nhất lên Ngoại hạng.
Một trong những nguồn thu lớn nhất của các câu lạc bộ chính là tiền bản quyền phát sóng. Tổng lượng tiền phát sóng tại Anh gồm:
– Với phần bản quyền phát sóng ở Anh, 50% tổng số tiền được chia đều cho các câu lạc bộ, 25% tùy theo số lần trận đấu họ tham gia được phát sóng trực tiếp, và 25% dựa trên thứ hạng cuối cùng của câu lạc bộ. Ở mùa giải gần nhất (2018/19), số tiền chia đều là hơn 34 triệu bảng, và đội đứng cuối cùng (Huddersfield Town) nhận được ít nhất 14 triệu bảng nữa.
– Ngoài ra, tiền bản quyền quốc tế và hợp đồng quảng cáo thương mại cũng được chia đều cho các câu lạc bộ, mỗi câu lạc bộ nhận được 48 triệu bảng.
Như vậy, đội bóng kém nhất mùa giải (Huddersfield Town) nhận được 98 triệu bảng tiền phát sóng từ ban tổ chức giải Ngoại hạng. Các nguồn doanh thu khác (bản quyền giải khác, bán vật phẩm, hợp đồng thương mại, tiền vé…) mang về cho họ hơn 27 triệu bảng nữa, nâng tổng doanh số của Huddersfield Town lên 125 triệu bảng.
Để so sánh, ở mùa giải trước đó, khi Huddersfield Town còn thi đấu ở Giải hạng Nhất, tiền bản quyền phát sóng của họ chỉ vỏn vẹn 7,5 triệu bảng, tổng doanh thu đạt 15,8 triệu bảng.
Để đạt được cú nhảy vọt lên hạng, vào mùa trước, 2017/18, Huddersfield Town đã chịu lỗ 17 triệu bảng, so với chỉ 1-5 triệu bảng những năm trước. Sau khi lên hạng, vào mùa 2018/19, họ đã có lợi nhuận hơn 25 triệu dù đã mạnh tay chi hơn 50 triệu bảng để đưa về những cầu thủ giá trị cao hơn (và hoàn toàn có thể bán ra sau khi bị xuống hạng).
Tuy nhiên, nếu kế hoạch thăng hạng không thành công, thì 17 triệu bảng đó hóa thành vấn đề lớn với Huddersfield Town…
CUỘC CHẠY ĐUA GỒNG LỖ KHÔNG HỒI KẾT
Dĩ nhiên, không chỉ Huddersfield Town, mà bất cứ câu lạc bộ nào cũng hy vọng thực hiện một cú lên hạng hứa hẹn nhiều triệu bảng doanh thu và lợi nhuận tăng thêm. Kết quả là hầu như câu lạc bộ nào có tham vọng cũng đều mạnh tay chi bạo. Tuy nhiên, suất thăng hạng là có hạn, và những kẻ thất bại sẽ tiếp tục phải gánh chịu những khoản lỗ. Leeds United, sau khi chịu lỗ 10 triệu bảng, đã thất bại trong việc tranh suất lên hạng vào cuối mùa giải 2016/17, đã tiếp tục phải gồng lỗ trong những năm tiếp theo.
Chính cuộc chay đua lên hạng này đã hủy hoại nhiều câu lạc bộ có truyền thống lâu đời. Chính Leeds United những năm đầu 2000 vốn là một câu lạc bộ có hạng ở Ngoại hạng Anh. Tuy nhiên, thất bại trong cuộc chạy đua vào Champion League mùa giải 2001/02 (hạng 5 Ngoại hạng Anh) đã đưa Leeds United tới rắc rối về tài chính, và liên tục xuống hạng ở những mùa giải sau.
Cuộc chạy đua gồng lỗ này ngày càng khốc liệt với nhiều ông chủ có tham vọng. Đặc biệt hơn, khi bóng đá trở thành ngành kinh doanh phụ, mang tính đánh bóng tên tuổi dưới tay các tập đoàn lớn, cuộc chiến gồng lỗ ngày càng đẫm máu. Nó trở thành nơi chôn vùi những kẻ mỏng vốn, cho dù họ có đào tạo bóng đá trẻ tốt đến đâu đi nữa. Các cầu thủ trẻ cũng bị ảnh hưởng, khi cơ hội ra sân ở các giải đấu lớn ngày càng hiếm hoi vì tất cả suất đều đã rơi vào những siêu sao ở các câu lạc bộ dày vốn.
Đó là lí do FFP ra đời, đặt hạn mức tối đa cho số lỗ lũy kế, nhằm ngăn chặn chạy đua đốt vốn, bảo vệ những câu lạc bộ nhỏ, và giảm sự ảnh hưởng của nguồn lực tài chính trong cuộc chơi thể thao. Họ hy vọng, những cuộc chiến giành giật siêu sao sẽ giảm bớt, hướng các câu lạc bộ tập trung hơn vào hoạt động đào tạo tài năng trẻ, gia tăng sự bền vững cho ngành công nghiệp bóng đá.
FFP TRONG CÁC NGÀNH NGHỀ KHÁC
Cũng tương tự thị trường bóng đá châu Âu, rất nhiều ngành nghề cũng đang gặp phải tình trạng chạy đua gồng lỗ, và kẻ chiến thắng là kẻ dày vốn nhất. Đến khi độc chiếm thị trường, lượng lợi nhuận họ thu về sẽ bù đắp hết những phí tổn đã bỏ ra. Còn kết cục của những kẻ đứt gánh giữa đường sẽ tương tự các câu lạc bộ không thể lên hạng: sa vào rắc rối tài chính, một vòng xoáy không hồi kết.
Đầu năm 2020, sau một thời gian từ nhiệm hãng gọi xe be, cựu CEO Trần Thanh Hải đã có ít phút trải lòng về vấn đề gồng lỗ: “Năm nay bọn tôi có bỏ ra 1.000 – 2.000 tỷ đồng, họ sẽ “vứt” vào thị trường 3.000 tỷ. Lúc ấy cạnh tranh cực kỳ khốc liệt, cực kỳ khó khăn. Tôi không ủng hộ bảo hộ, cái quan trọng chúng ta đề cập tới là sân chơi công bằng, nhưng thế nào là công bằng? Không thể nói thị trường công bằng khi một ông cầm 1 tỷ USD vào thị trường, tổng các ông trong nước cầm 500 triệu USD.”
Sự mất cân bằng về nguồn lực tài chính dẫn đến một thị trường cạnh tranh bằng độ dày vốn, chứ không phải bằng sự phát triển chất lượng dịch vụ bền vững. Tham chiếu thị trường bóng đá châu Âu, liệu ở đây sự ra đời của Luật công bằng tài chính tương tự như UEFA sẽ giải quyết được vấn đề cạnh tranh về vốn trong ngắn hạn, để hướng các doanh nghiệp tập trung hơn vào chất lượng hoạt động thực sự?
Có lẽ, đây là một câu hỏi khó trả lời, nhưng vô cùng cấp bách trước hiện trạng rất nhiều ngành nghề chủ đạo đang đối diện với những nguồn vốn khủng thiếu bền vững. WeWork và OYO đang sử dụng chiến lược gồng lỗ này để đánh bật hết đối thủ, nhưng rồi chính bản thân họ cũng không ổn định nổi, vì mọi sự phát triển đều không bắt nguồn từ gốc rễ chất lượng. Nếu không có Luật công bằng tài chính, ngăn cản cuộc chiến đốt tiền, e rằng rất nhiều ngành nghề và công ty khác cũng sẽ nối gót theo…